“Ngọc bích” hay còn gọi là “yu” trong tiếng Trung Quốc, là tên gọi chung cho 2 loại đá quý khác nhau: nephrite và jadeite. Tên gọi xuất phát từ tiếng Tây Ban Nha ‘'piedra de ijada'’, loin-stone, ngọc bích được những người Amerindian phát hiện như là một biện pháp chữa bệnh suy thận. Với tác dụng của ngọc bích đối với thận, loại đá này cũng được gọi là 'lapis nephriticus'. Đây cũng chính là gốc của từ “nephrite”.
Jadeite và nephrite đều được coi trọng ở Trung Quốc, còn được gọi là “zhen yu”, “ngọc bích thật”. Đến thế kỷ 19, những nhà khai thác khoáng sản và những chuyên gia đá quý bắt đầu phân biệt hai loại này, do chúng giống nhau về bề ngoài, độ cứng và những đặc tính bộc lộ khi xử lý. Cả hai loại đều cứng, vì chúng đều có thành phần gồm một khối các loại hạt mịn, mật độ dày và kết cấu chặt, nhưng lại khác nhau thành phần hóa học và màu sắc. Đá nephrite đa dạng từ loại xanh lục nhạt cho đến đậm hoặc xanh xám, nhưng nó cũng có thể trẳng, hơi vàng hoặc hơi đỏ. Hiếm hơn, cứng hơn là đá jadeite, có nhiều màu sắc, không chỉ xanh lá cây mà cả trắng hoặc hồng, đỏ, đen, nâu và tím. Ở cả hai loại đá này, màu sắc có cách phân bổ rất đa dạng. Ngọc bích đẹp nhất sẽ có màu sắc phân bố chặt chẽ. Ngọc nephrite và jadeite thường có những mạch, những vết và đường sọc đi qua, dù vậy những đường này không bị xem là khuyết điểm. Ngược lại, một số còn được xem là đặc biệt có giá trị.
Jadeite hiếm hơn nephrite và do đó được xem là quý hơn. Quặng nephrite được tìm thấy ở Trung Quốc, New Zealand, Nga, Guatemala và Dãy Alps ở Thụy Sĩ. Ngọc bích màu xanh đậm, hay còn được gọi là ngọc bích Canada, cũng được tìm thấy ở phía Tây Canada. Jadeite được phát hiện ở Trung Quốc, Nga và Guatemala, nhưng loại đá tốt nhất được tìm thấy ở Miến Điện, nay là Myanmar. Hàng năm, tại đây, “Hội chợ Đá quý, Ngọc bích và Ngọc trai” được tổ chức, ngọc bích mọi kích cỡ được đấu giá. Khi mua vật liệu thô, thương nhân cần một chút may mắn, vì các khối ngọc bích được bán nguyên khối hoặc cắt nhỏ, và chỉ có một cửa sổ nhỏ. Do đó, người mua khó nhìn chính xác cấu tạo bên trong: ngọc bích màu xanh lục có giá trị, hoặc gần như không có giá trị gì, có đốm nhỏ hoặc những đường sọc. Chỉ đến khi tiến trình cắt được thực hiện thì mới biết rõ chất lượng.
Ở trung tâm chế biến ngọc bích ở Canton, Bắc Kinh và Hồng Kông, nguyên liệu thô được sản xuất với carborundum và bột kim cương. Theo lý thuyết, ngọc bích không trong suốt nhưng có lớp bề ngoài rất đẹp, cabochon là mẫu phù hợp nhất. Một lớp bạc mảnh, có thể bị dùng như sợi dây chuyền và vòng tay ngọc bích cũng phổ biến. Hình tròn, hình trụ và hình phẳng có thể phối hợp để chế tác những vòng cổ quyến rũ. Theo truyền thống, ngọc bích được chế tác thành các hình mỏng manh. Cách chế tác này đôi khi được hiểu nhầm là nghệ thuật khắc ngọc bích. Những vật liệu không mong muốn bị loại ra trong suốt quá trình chế tác, và sau đó đá được đánh bóng. Chúng ta có thể thấy sự khác biệt nhỏ giữa nephrite và jadeite: nếu đá nephrite đánh bóng có bề mặt bóng, bề mặt của đá jadeite sau khi đánh bóng có thể phản chiếu như tấm gương.
Đặc điểm của ngọc bích chất lượng tốt?
Với những nhà sưu tập hay những người đam mê trang sức, ngọc bích là một loại đá quý kỳ diệu. Ở châu Á, nó được xem là đồ cổ. Bên cạnh chất lượng đá quý và cách chế tác, tôn giáo và niềm tin cũng đóng một vai trò quan trọng. Ở phương Tây, nhiều người thích sưu tập ngọc bích ở dưới dạng hộp đựng thuốc lá, một bát nhỏ hoặc chuỗi hạt. Vì mỗi nhà sưu tập có một sở thích riêng về màu sắc, hình dạng, và không dễ dàng để có một lời khuyên để mua ngọc bích.
Tuy nhiên, ngọc bích không chỉ tuyệt hảo ở hình dáng truyền thống mà còn ở các kiểu dáng hiện đại. Đặc biệt trong những năm gần đây, những nhà sản xuất đá quý và trang sức sáng tạo đã tạo ra những thiết kế trang sức hiện đại, tuyệt vời, do đó càng trau chuốt vẻ đẹp của ngọc bích.
Nhìn chung, giá trị của ngọc bích được xác định theo màu sắc, cường độ màu sắc đó, độ rực rỡ và độ mịn, độ rõ và trong suốt. Sở thích cho từng màu sắc cụ thể rất đa dạng tùy từng khu vực và tùy nền văn hóa. Chỉ riêng ngọc bích màu xanh lục, những chuyên gia đã phân biệt 7 loại chính, dựa trên cường độ màu sắc, từ màu xanh của ngọc bích quý tộc, màu xanh táo hay màu xanh spinach, đến màu sáng hơn và màu xanh có đốm. Những sắc thái màu sắc thường chồng chéo lên nhau và khó nhận ra nếu không phải là người am hiểu. Ở Mỹ và châu Âu, màu xanh ngọc lục bảo, màu xanh spinach và màu xanh táo được xem là đặc biệt có giá trị. Trong khi đó, ở vùng Viễn Đông, người ta chuộng ngọc bích màu trắng tinh khiết hoặc vàng có ánh hồng. Trong thế giới trang sức, các sắc thái màu tím của ngọc lavender rất phổ biến. Ngọc lục bảo hiếm hơn, chiếu sáng ở các cạnh, màu sắc có chiều sâu, có giá cao nhất. Không chỉ ngọc bích tự nhiên và chất lượng cao, cả những sản phẩm hay các loại đá quý nhân tạo hoặc có chất lượng thấp được pha màu hoặc bị xử lý. Nên mua các loại ngọc bích tốt từ những thương nhân và các nhà kinh doanh trang sức, dù với mục đích sưu tập hay để làm trang sức.
Là biểu tượng về năng lượng và vẻ đẹp, truyền thống và hiện đại hòa hợp trong ngọc bích. Ngọc bích không chỉ kích thích sự sáng tạo và hoạt động tinh thần và còn có tác dụng cân bằng và hài hòa. Những viên đá quý xinh đẹp này mang đến cho chúng ta niềm vui, sự rực rỡ và hạnh phúc, và trong thời đại chúng ta còn cần gì hơn thế nữa?
